شاه عبداللطيف ڀٽائي

شاه عبداللطيف ڀٽائي (1165 - 1102 ھ) والد : شاھ حبيب الله ڏاڏو : عبدالقدوس شاھ پڙڏاڏو : جمال شاھ تڙڏاڏو : شاھ عبدالڪريم جنم ھنڌ : ھالا حويلي وڏن جو تعلق : ھرات سان 1- شاھ لطيف ننڍڙو هيو تہ سندس والد ھالا مان لڏي ڪٿي وڃي رهيو ؟ جواب : ڪوٽڙي 2- ڳوٺ وائي ۾ شاھ لطيف کي ڪنهن جي درسگاه ۾ تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ موڪليو ويو ؟ جواب : آخوند نورمحمَّد ڀٽي جي درسگاه ۾ 3- شاھ لطيف سنڌي ٻوليءَ کان علاوه ڪھڙين ٻولين جو عالم ۽ فاضل هيو ؟ جواب : عربي ، فارسي ، ھندي ۽ سرائيڪي 4- شاھ لطيف ھميشہ پاڻ سان گڏ ڪھڙا ڪتاب رکندو ھيو ؟ جواب : قرآن شريف ، مثنوي مولانا روم ، شاھ ڪريم بلڙيءَ واري جو ڪلام 5- سيد علي شير قانع ٺٽوي ، شاھ لطيف کي ڪھڙي ڪتاب ۾ ”اُمي“ سڏيو آھي ؟ جواب : تحفة الڪرام 6- تحفة الڪرام لطيف سرڪار جي وفات کان پوءِ ڪڏهن لکيو ويو ؟ جواب : سورنهن سالن کان پوءِ 1768ع ۾ 6- شاھ لطيف کي ڪوٽڙيءَ ۾ ڪنهن سان عشق لڳو ۽ بعد ۾ ان سان شادي بہ ٿيس ؟ جواب : سعيده بي بي ڌيءَ مرزا بيگ ارغون (مغل نواب) 7- شاھ لطيف کي جڏهن مجازي عشق لڳو تہ ان وقت سندس ڪيتري عمر ھئي ؟ جاب : 20 سال 8- شاھ لطيف ، مرزا بيگ جي نياڻيءَ جي جسم جي ڪھڙي حصي کي جھلي دعا گهري ؟ جواب : آڱر (جنهن جي آڱر سيد هٿ ۾ ، تنهنکي لهر نڪي لوڏو) 9- شاھ لطيف سڀ کان اول ڪٿان جو سفر ڪيو ؟ جواب : گنجي ٽڪر جو 10- شاھ لطيف سامين ، جوڳين ۽ ڪاپڙين سان گڏ 1740ع ۾ ڪٿان جو سفر ڪيو ؟ جواب : هنگلاج جو 11- شاھ لطيف سامين ، جوڳين ۽ ڪاپڙين سان گڏ ڪيترا سال سفر ۾ رھيو ؟ جواب : 03 سال 12- شاھ لطيف جا مريد ، بيبي سعيده بيگم کي ڇا سڏيندا ھيا ؟ جواب : تاج المخدرات (ستين جو ڇٽ) 13- مرزا بيگ پنهنجي ماڻھن سميت دَلَ ذات جي ڌاڙيلن هٿان ڪڏهن مارجي ويو ؟ جواب : 1124 ھ مطابق 1711ع 14- بيبي سعيده بيگم شادي وقت پاڻ سان گڏ ڪنهن کي وٺي آئي ھئي ؟ جواب : گولو (پنهنجي ننڍي ڀاءُ کي ، جيڪو جلد گذاري ويو) 15- ڪھڙي ڪلھوڙي حاڪم ، شاھ لطيف کي مارائڻ جي ڪوشش ڪئي ؟ جواب : ميان نور محمَّد ڪلھوڙو 16- دھليءَ جا ڪھڙا ٻہ مشھور گويا ، شاھ لطيف جي خدمت ۾ حاضر ٿيندا ھيا ؟ جواب : اٽل ۽ چنچل 17- شاھ لطيف وفات کان ٿورو اڳ ڪھڙي ڪافي چوندو رهندو ھيو ؟ جواب : ڪھڙي منجھ حساب ؟ ھئڻ منهنجو ھوت ري 18- شاھ لطيف ڪيتري عمر ۾ وفات ڪئي ؟ جواب : 63 سال (نبي سائين ۽ علي سائين جيتري عمر) 19- شاھ لطيف کي سندس وصيت موجب ڪنهنجي پيرانديءَ ۾ دفن ڪيو ويو ؟ جواب : محمود شاھ جي پيرانديءَ ۾ 20- ڪلھوڙي حڪمران غلام شاھ ڪلھوڙي پنهنجي خرچ سان لطيف سرڪار جو روضو ڪڏنهن جوڙايو ؟ جواب : 1754ع 21- - شاھ لطيف جو روضو ڪھڙي نامياري رازي جوڙي راس ڪيو ؟ جواب : سکر جي مشھور رازي عيدن 22- ميرن جي صاحبيءَ ۾ ڪھڙي حڪمران شاھ لطيف جي روضي ۽ مسجد جي مرمت ڪرائي ؟ جواب : مير نصير خان ٽالپر 23- شاھ لطيف جي روضي جي قبي کي چانديءَ جو دروازو ڪنهن وجهرايو ؟ جواب : مير محمَّد خان ٽالپر 24- شاھ لطيف جي زماني ۾ ڪھڙي ٻاھرين حڪمران سنڌ تي ڪاھ ڪئي ھئي ؟ جواب : نادر شاھ 25- ان ھستيءَ جو نالو ٻڌايو جنهنجي شھادت شاھ لطيف جي حياتيءَ ۾ ٿي ؟ جواب : شاھ عنايت شھيد 26- ھڪ روايت موجب شاھ سائين سمورو ڪلام ڪراڙ ڍنڍ ۾ اڇليو ھو بعد ۾ سندس مريدن سمورو ڪلام ڪھڙي سگهڙ زال وٽان ھٿ ڪيو ؟ جواب : مائي نيامت (ملياڻي نعمت) 27- ”شاھ عبداللطيف ڀٽائي دنيا جو وڏي ۾ وڏو شاعر آھي“ اھا ڳالھ سڀ کان پهرين ڪهڙي عالم ثابت ڪئي ؟ جواب : ايڇ ٽي سورلي 28- ”شاھ جو رسالو“ سڀ کان پهريون ڪنهن ڇپرائي پڌرو ڪيو ؟ جواب : ڊاڪٽر ارنيسٽ ٽرمپ 29- شاھ لطيف جي مزار تي خاص طور تي ڪھڙي رات جو راڳ ٿيندو آھي ؟ جواب : جمعي جي رات 30- شاھ لطيف ننڍپڻ ۾ ڪھڙي راند جو شوقين هيو ؟ جواب : گز ڪمان 31- شاھ لطيف موسيقيءَ جو ڪھڙو ساز پاڻ ايجاد ڪيو ؟ جواب : تنبورو 32- ان ھندو شاعر جو نالو ٻڌايو جنهن سان شاھ لطيف جي گھري دوستي ھئي ؟ جواب : مدن ڀڳت 33- ڪھڙي شاعر کي نج سنڌي راڳ جو باني چيو وڃي ٿو ؟ جواب : شاھ عبداللطيف ڀٽائي ؒ 34- شاھ لطيف ڪھڙي بزرگ جو مريد ٿيڻ لاءِ سوچيو ھيو ؟ جواب : مخدوم محمَّد زمان لنواري واري جو 35- شاھ لطيف ، محمَّد زمان لنواري واري جو مريد ڇو ٿي نہ سگھيو ؟ جواب : نقشبندي طريقي ۾ راڳ حرام آھي ۽ لطيف سائين راڳ نہ ڇڏيو ۔ 36- شاھ لطيف جو ڪھڙي ڍنڍ سان انس ھيو ؟ جواب : ڪراڙ ڍنڍ 37- لطيف سائين جي ان ھمعصر جو نالو ٻڌايو جيڪو مولودن جو وڏو شاعر ۽ ڳائيندڙ ھيو ؟ جواب : مخدوم عبدالرئوف ڀٽي 38- شاھ لطيف جي ان ھمعصر جو نالو ٻڌايو جيڪو ڪافيءَ جو بهترين شاعر ھيو ؟ جواب : ميان صاحب ڏنو فاروقي 39- شاھ لطيف ڪھڙن حاڪمن جي دور کي سونهري دور سڏيو آھي ؟ جواب : سومرا ۽ سما 40- شاھ لطيف پنهنجي شاعريءَ ۾ گُجَرِ ڪنهن کي سڏيو آھي ؟ جواب : مومل کي 41- شاھ سائين جي شاعريءَ ۾ گھڻين سورمين جو ذڪر آھي ؟ جواب : ست 42- شاھ سائين جي شاعريءَ ۾ گھڻن سورمن جو ذڪر آھي ؟ جواب : 43- شاھ سائين جي شاعريءَ ۾ گھڻن سخي ڏاتارن جو ذڪر آھي ؟ جواب : ڏھ 44- شاھ سائين جي انهيءَ سورميءَ جو نالو ٻڌايو جنهنجو تعلق عمر ڪوٽ سان ھيو ؟ جواب : مارئي 45- شاھ جي رسالي ”گنج“ جو پراڻو نسخو ڪھڙي سن ۾ لکيو ويو ؟ جواب : 1800ع ۾ 46- شاھ لطيف ، صوفي شاھ عنايت شھيد جو ذڪر ڪھڙي سر ۾ ڪيو آھي ؟ جواب : سر رامڪلي 47- شاھ لطيف سير و سفر جو ذڪر ڪھڙن سرن ۾ ڪيو آھي ؟ جواب : سر کاھوڙي ۽ سر رامڪلي ۾ 48- نانگ بلائن جو گهڻو ذڪر شاھ سائين ڪھڙي سر ۾ ڪيو آھي ؟ جواب : سر ڪارايل ۾ 49- سنڌي ادب جي انهن عالمن ۽ شاعرن جا نالا ٻڌايو جيڪي شاھ لطيف جي ارد گرد دفن ٿيل آھن ؟ جواب : مير عبدالحسين سانگي ، علامہ عمر بن دائود پوٽو ۽ شيخ اياز 50- ڪئمبرج يونيورسٽي مان شاھ لطيف تي PHD ڪندڙ خاتون جو نالو ٻڌايو ؟ جواب : ڊاڪٽر درشھوار ڌيءَ جي ايم سيد 51- ”لطائف لطيفي“ فارسي زبان ۾ لکيل ڪنهنجو ڪتاب آھي ؟ جواب : مير عبدالحسين سانگي 52- ”لطف اللطيف“ ڪنهنجو لکيل ڪتاب آھي ؟ جواب : دين محمَّد وفائي 53- شاھ لطيف جي شاعريءَ ۾ ڪاڪ جو ذڪر ڪھڙي ڪھاڻيءَ سان منسوب آھي ؟ جواب : مومل راڻو 54- شاھ لطيف جي شاعريءَ ۾ ڪيچ جو ذڪر ڪھڙي قصي سان منسوب آھي ؟ جواب : سسئي پنهون 55- شاھ لطيف جي شاعريءَ ۾ ملير جو ذڪر ڪھڙي داستان سان منسوب آھي ؟ جواب : عمر مارئي 56- شاھ سائين جي ڪھڙي فقير جو اولاد سندس درگاه جي مجاوري ڪندو اچي ٿو ؟ جواب : تمر فقير 57- ڊاڪٽر ارنيسٽ ٽرمپ جرمني مان شاھ جو رسالو 1866ع ۾ شايع ڪرايو ، ان ۾ ڪل ڪيترا سر ڏنل آھن ؟ جواب : 22 58- ڪتاب مقالات الشعراءَ ، جنهن ۾ شاھ سائين جو اوائلي احوال ملي ٿو ، ڪنهنجو لکيل آھي ؟ جواب : مير علي شير قانع ٺٽوي 59- شاھ لطيف جي نالي پٺيان ڪھڙي شھر ۾ يونيورسٽي ٺھيل آھي ؟ جواب : خيرپور 60- شاھ عبداللطيف ڀٽائي چيئر ڪٿي واقع آھي ؟ جواب : ڪراچي يونيورسٽي 61- شاھ لطيف ٻہ ڪتا پاليا ھيا ، انهن کي ڪھڙن نالن سان سڏيندا ھئا ؟ جواب : موتي ۽ کينهو 62- شاھ لطيف جو وصال ڪھڙي حالت ۾ ٿيو ؟ جواب : راڳ ٻڌندي 63- شاھ لطيف راڳ جو سچو قدر ڪھڙي سر ۾ ڪيو آھي ؟ جواب : سر سورٺ 64- ”شاھ عبدالطيف سنڌي سماج جو محافظ آھي ۽ سندس رسالو سنڌي سماج جو عڪس آھي“ ، اھي ڪنهنجا لفظ آھن ؟ جواب : عثمان علي انصاري 65- شاھ جو رسالو ڪھڙي سُرَ کان شروع ٿئي ٿو ؟ جواب : ڪلياڻ 66- سر ڪاموڏ ۾ ڇا جو بيان آھي ؟ جواب : نوري ڄام تماچي 67- سر ليلا چنيسر ۾ ٽيون ڪردار ڪنهنجو آھي ؟ جواب : ڪئنرو 68- ”پيغام لطيف“ ڪنهنجو لکيل ڪتاب آھي ؟ جواب : جي ايم سيد 69- ”سائينم سدائين ڪرين مٿي سنڌ سڪار“ ڪھڙي سر مان کنيل شعر آھي ؟ جواب : سر سارنگ 70- ڪھڙي سر ۾ مورڙي ميربحر جو ذڪر آھي ؟ جواب : سر گهاتو 71- شاھ جي رسالي ۾ طنز و مزاح وارو ڪلام وڳنڌ فقير بابت بيان ڪھڙي سر ۾ اچي ٿو ؟ جواب : سر بلاول 72- ”شاھ جون سورميون“ ڪنهنجو لکيل ڪتاب آھي ؟ جواب : نارائڻ داس ڀمڀاڻي 73- موکي ۽ متارن جو قصو ڪھڙي سر ۾ آھي ؟ جواب : سر يمن ڪلياڻ 74- ڪونج ۽ ماروي جو ذڪر ڪھڙي سر ۾ آھي ؟ جواب : سر ڏھر 75- شاھ جي رسالي ۾ گهڻن بيتن وارو ڪھڙو سر آھي ؟ جواب : سر حسيني 76- شاھ سائين سج ، چنڊ ، تارن ، ڪتين ۽ چانڊوڪيءَ جو ذڪر ڪھڙي سر ۾ ڪيو آھي ؟ جواب : سر کنڀات 77- شاھ لطيف جي مجازي عشق ۾ ڪھڙو سر ڀائنجي ٿو ؟ جواب : سر کنڀات 78- سر ڪلياڻ جو مکيہ موضوع ڇا آھي ؟ جواب : وحدانيت ، ثنا ۽ وحدت الوجود 79- ارنيسٽ ھيمنگوي جي مشھور ناول ”پوڙھو ۽ سمنڊ“ جي ھيرو سانتياگو جو ڪردار کي شاھ جي ڪھڙي سورمي سان ڀيٽيو ويندو آھي ؟ جواب : پنهون 80- ڪلاچيءَ جي ڪن جو ذڪر شاھ صاحب ڪھڙي سر ۾ ڪيو آھي ؟ جواب : سر گهاتو 81- سر رپ کي ٻي ڪھڙي نالي سان سڏيو ويندو آھي ؟ جواب : سر کيپ 82- شاھ لطيف جي ڪھڙي سر کي سر ماتمي سڏيو ويندو آھي ؟ جواب : سر ڪيڏارو 83- ڪلياڻ لفظ جي معنيٰ ڇا آھي ؟ جواب : سک ، خير 84- ڪلياڻ ڪھڙي ٻوليءَ جو لفظ آھي ؟ جواب سنسڪرت 85- شاھ لطيف سر ڪلياڻ ۾ ڪامل مرشد کي ڇا سڏيو آھي ؟ جواب: ”مھيسر“ 86- شاھ سائين جي رسالي جو ڊگھي ۾ ڊگھو بيت ڪھڙي سر ۾ آھي ؟ جواب : سر سارنگ 87- ڀٽ تي رکيل قديم نسخي ”گنج“ جو پهريون سر ڪھڙو آھي ؟ جواب : سر سسئي 88- عالمن جي خيال موجب سر کنڀات شاھ سائين ڪھڙي عمر ۾ چيو هوندو ؟ جواب : جوانيءَ ۾ 89- سھڻي ڪهڙي شيءِ تي چڙھي ميهار سان ملڻ ويندي ھئي ؟ جواب : گهڙي تي 90- سر معذوريءَ ۾ ڪنهنجو ذڪر ٿيل آھي ؟ جواب : سسئي پنهون 91- سر ديسي ۾ ڪھڙو لوڪ قصو ڳايو ويو آھي ؟ جواب : سسئي پنهون 92- شاھ لطيف لوڪ قصي سسئي پنهون کي گهڻن سرن ۾ ڳايو آھي ؟ جواب : 5 🔻 سر سسئي آبري 🔻 سر معذوري 🔻 سر ديسي 🔻 سر ڪوهياري 🔻 سر حسيني 93- سر کاھوڙيءَ ۾ ڪنهنجو ذڪر ٿيل آھي ؟ جواب : سيلاني فقيرن ۽ جوڳين جو 94- لطيف سائين ڄام جکري جي سخاوت ۽ بهادريءَ جو ذڪر ڪھڙي سر ۾ ڪيو آھي ؟ جواب : سر بلاول 95- شاھ سائين پنهنجي ڪھڙي سر ۾ نبي اڪرم صہ جي حسن و اخلاق جو ذڪر ڪيو آھي ؟ جواب : سر کنڀات 96- ”سنڌ جو حافظ“ ڪنهن کي سڏيو وڃي ٿو ؟ جواب : شاھ عبداللطيف ڀٽائي ؒ 97- شاھ لطيف سر يمن ڪلياڻ ۾ ڪھڙي پرڏيهي شاعر جو نالو پنهنجي شعر ۾ آندو اٿس ؟ جواب : رومي 98- شاھ لطيف سر سھڻيءَ ۾ هڪ پارسي مصرع ، سنڌ جي ڪھڙي درويش شاعر جي کنئي آھي ؟ جواب : صوفي شاھ عنايت شھيد 99- شاھ لطيف پنهنجي سموري شاعريءَ ۾ نهايت مختصر پارسي پنهنجي ڪھڙي سر ۾ چئي آھي ؟ جواب : سر يمن ڪلياڻ 100- شاھ لطيف چرخي چورڻ جو پرچار ڪھڙي سر ۾ ڪيو آھي ؟ جواب : سر ڪاپائتي 101- شاھ لطيف ساري عالم جي آباديءَ ۽ آسودگيءَ لاءِ ڪھڙي سر ۾ دعا گهري آھي ؟ جواب : سر سارنگ 102- شاھ لطيف چين ، ترڪي ، روم ، قنڌار ۽ ٻين شھرن ۽ ملڪن جو ذڪر ڪھڙي سر ۾ ڪيو آھي ؟ جواب : سر سارنگ 103- ”سو نہ ڪنهن شيءِ ۾ جيڪي منجھ تراب“ جيڪي خاڪ (مٽيءَ) ۾ آھي اهو ٻي ڪنهن شيءِ ۾ ناهي ۔ ڪھڙي سر جو بيت آھي ؟ جواب : سر سھڻي 104- شاھ لطيف خاڪ جو ذڪر ڪھڙي سر ۾ ڪيو آھي ؟ جواب : سر سھڻي 105- سمنڊ جي خوف ۽ خطرن جو ذڪر ڪھڙي سر ۾ آھي ؟ جواب : سر سريراڳ 106- ڪلاچيءَ جي ڪن جو ذڪر ڪھڙي سر ۾ آھي ؟ جواب : سر گهاتو 107- شاھ لطيف سر سريراڳ ۾ سمنڊ جو ذڪر ٻيو ڪھڙي نالي سان ڪيو آھي ؟ جواب : ديوانو درياءُ 108- شاھ لطيف لوهيڙي جي وڻ جو ذڪر ڪھڙي سر ۾ ڪيو آھي ؟ جواب : سر سريراڳ 109- شاھ لطيف ڪينجهر ڍنڍ جو ذڪر ڪھڙي سر ۾ ڪيو آھي ؟ جواب : سر ڪاموڏ 110- شاھ لطيف سنڌ جي مخملي آسمان جي سونهن ڏانهن اشارا ڪھڙن سرن ۾ ڪيا آھن ؟ جواب : سر کنڀات ۽ سر مومل راڻو 111- شاھ لطيف گلن ڦلن ، ميون ، اَنَ ۽ گاھن جو ذڪر ڪھڙي سر ۾ ڪيو آھي ؟ جواب : سر مارئي 112- شاھ لطيف ، ”ٻاٻيهو“ پکيءَ جو ذڪر ڪھڙي سر ۾ ڪيو آھي ؟ جواب : سر مارئي 113- شاھ جون سورميون ؟ 🔻 سسئي 🔻 سھڻي 🔻 مومل 🔻 ليلان 🔻 نوري 🔻 مارئي 🔻 سورٺ 114- شاھ جا سورما ؟ 🔻 پنهون 🔻 ميھار 🔻 راڻو 🔻 چنيسر 🔻 ڄام تماچي 🔻 مورڙو ميربحر🔻 ٻيجل ۽ ٻيا 115- شاھ لطيف لسٻيلي جي سخي حاڪم جي واکاڻ ڪھڙي سر ۾ ڪئي آھي ؟ جواب : سر پرڀاتي 116- ڪيڏارو سنسڪرت جي ڪھڙي لفظ جي بگڙيل صورت آھي ؟ جواب : ”ڪيدار“ 117- ”ڪيدار“ جي معنيٰ ڇا آھي ؟ جواب : جنگ جو ميدان 118- ميھار کي ٻين ڪھڙن نالن سان سڏيو ويو آھي ؟ جواب عزت بيگ ۽ ساھڙ 119- شاھ عنايت جي شھادت وقت شاھ لطيف جي عمر ڪيتري ھئي ؟ جواب : 28 سال (ڪٿي 31 سال بہ اچي ٿي) 120- شاھ عبداللطيف ڀٽائي ؒ جو 276 هون عرس مبارڪ ڪھڙي سال ۾ ملهايو ويو ؟ جواب : 2019 121- ارنيسٽ ٽرمپ واري شاھ جي رسالي ۾ گھڻا سر آھن ؟ جواب : 26 122- تارا چند واري شاھ جي رسالي ۾ گھڻا سر آھن ؟ جواب : 37 123- ڊاڪٽر گربخشاڻي واري شاھ جي رسالي ۾ گھڻا سر آھن ؟ جواب : 22 124- ڊاڪٽر غلام المصطفيٰ قاسمي واري شاھ جي رسالي ۾ گھڻا سر آھن ؟ جواب : 36 125- علامہ آءِ آءِ قاضي واري شاھ جي رسالي ۾ گھڻا سر آھن ؟ جواب : 29 126- علامہ آءِ آءِ قاضي ، شاھ جي رسالي مان ڪھڙو سر ڪڍي ڇڏيو ؟ جواب : سر ڪيڏارو 127- ٻانهي خان شيخ واري شاھ جي رسالي ۾ گھڻا سر آھن ؟ جواب : 31 128- الهداد جهجهي جي گنج ۾ ڪيترا سر آھن ؟ جواب : 36 129- سڀ کان پهريون شاھ لطيف ايوارڊ ڪھڙي فنڪار کي مليو ؟ جواب : استاد محمَّد يوسف 130- استاد محمَّد يوسف کي پهريون شاھ لطيف ايوارڊ ڪڏهن مليو ؟ جواب : ايڪٽيھ مارچ 1980ع 131- ٻہ مارچ 1941ع ۾ مرڪزي صلاحڪار بورڊ طرفان شاھ لطيف جي ورسي ڪٿي ملھائي وئي ؟ جواب : خالق ڏني ھال ڪراچيءَ ۾ 132- شاھ لطيف جو عرس ھر سال ملھائڻ جي روايت ڪنهن قائم ڪئي ؟ جواب سيد ميران محمَّد شاھ 133- شاھ لطيف جي ڪھڙي عرس جي موقعي تي پهريون ڀيرو عبدالستار پيرزادو عام موڪل جو اعلان ڪيو ؟ جواب : 201 عرس جي موقعي تي 134- شاھ جو رسالو چئن ٻولين ( اردو ، سنڌي ، انگريزي ۽ فارسي) ۾ ڪنهن سهيڙي ڇپرايو ؟ جواب : ڊاڪٽر در شھوار سيد 135- سڀ کان پهريان الف -- ب وار شاھ جو رسالو ڪنهن ترتيب ڏنو ؟ جواب : ڊاڪٽر محمَّد عالم سومرو 136- قاضي فقير محمَّد قانع واري شاھ جي رسالي ۾ ڪيترا سر ڏنل آھن ؟ جواب : 36 137- ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ سال 2000ع ۾ تحقيق مڪمل ڪري شاھ جو رسالو گهڻن جلدن ۾ ترتيب ڏنو ؟ جواب : 10 جلد 138- ڊاڪٽر فضل رحيم سومرو جو عربي ۾ ترجمو ڪيل شاھ جو رسالو 251 عرس جي موقعي تي ڪھڙي سال ۾ شايع ٿيو ؟ جواب : 1400 ھ ، 1980ع 139- شاھلطيف جو رسالو ڪڇ وارو گنج شريف ٻارنهن سالن عرصي ۾ سال 1336 ھ ڪنهن لکي پورو ڪيو ؟ جواب : عبدالمطلب جت 140- سر ڪيڏاري ۾ لطيف سرڪار قرآن پاڪ جون ڪيتريون آيتون آنديون آھن ؟ جواب : پنج 141- شاھ لطيف نار جي وهڪري جو ذڪر ڪھڙي سر ۾ ڪيو آھي ؟ جواب سر ڏھر 142- شاھ لطيف گنگا جي وهڪري جو ذڪر ڪھڙي سر ۾ ڪيو آھي ؟ جواب : سر بلاول 143- شاھ لطيف جنت عدن جو ذڪر ڪھڙن ٻن سرن ۾ ڪيو آھي ؟ جواب : سر سورٺ ۽ رامڪلي شاھ عبداللطيف ڀٽائي ؒ جا سر (ڪلام) 1- سر ڪلياڻ (وحدانيت ، ثنا ۽ وحدت الوجود) 2- سر يمن ڪلياڻ (موکي ۽ متارا جو ذڪر) 3- سر کنڀات (نبي سائين جي حسن و اخلاق ، مجازي عشق ، سج ، چنڊ ، ڪتين ۽ چانڊوڪيءَ جو ذڪر) 4- سر سريراڳ (ٻيڙن ۽ سمنڊ جو ذڪر) 5- سر سامونڊي (وڻجارن جو ذڪر) 6- سر سھڻي 7- سر سسئي آبري 8- سر معذوري 9- سر ديسي 10- سر ڪوهياري 11- سر حسيني 12- سر ليلان چنيسر 13- سر مومل راڻو 14- سر مارئي 15- سر گهاتو (مورڙي ميربحر ۽ مانگر مڇ جو ذڪر) 16- سر ڪاموڏ (نوري ڄام تماچي جو ذڪر) 17- سر ڪيڏارو 18- سر سورٺ 19- سر آسا (اکين جو ذڪر) 20- سر سارنگ 21- سر کاھوڙي 22- سر رپ (سر کيپ) 23- سر رامڪلي (جوڳين جو ذڪر) 24- سر بروو سنڌي 25- سر ڪاپائتي 26- سر پورب 27- سر ڪارايل ( پکين جو ذڪر) 28- سر پرڀاتي 29- سر ڏهر (ڪونج جو ذڪر) 30- سر بلاول (وڳنڌ بابت مذاق ، ڄام جکري جي سخاوت) 🔸شاھ لطيف جا شايع ٿيل رسالا 1- شاھ جو رسالو - ارنيسٽ ٽرمپ - 1866 2- شاھ جو رسالو - تاراچند شوقيرام - 1900 3- رسالہ شاھ عبداللطيف ڀٽائي عليه الرحمة - مرزا قليچ بيگ - 1913 4- شاھ جو رسالو - ڊاڪٽر ھوتچند مولچند گربخشاڻي - ٽي جلد - (1931-1924-1923) 5- شاھ جو رسالو - غلام محمَّد شاھواڻي - 1950 6- دفتر لطيفي وارو رسالو - محمَّد عثمان ڏيپلائي - 1951 7- رسالو (پيغام) شاھ عبداللطيف ڀٽائي گهوٽ - غلام مصطفيٰ قاسمي - 1951 8- رسالو (پيغام) شاھ عبداللطيف - علامہ آءِ آءِ قاضي - 1961 9- شاھ جو رسالو - ڪلياڻ آڏواڻي - 1966 10- شاھ جو رسالو - شاھ جو ڪلام - ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ - 1989 - ڏھ جلد 11- شاھ جو رسالو - الف - ب وار - ڊاڪٽر محمَّد عالم سومرو - 1994 12- الف - ب وارو شاھ جو رسالو ۽ رسالي جي ڏسڻي - عبدالغفار گوھر دائود پوٽو - 1994 13- شاھ جو رسالو - عثمان علي انصاري - 1997 14- شاھ جو رسالو - ٻانهون خان شيخ - 2002 🔸شاھ لطيف جو ذڪر مختلف ڪتابن ۾ 1- مقالات الشعراءَ - مير علي شير قانع ٺٽوي - 1761ع - 1174 ھ (شاھ لطيف جي وصال کان ڇھ سال پوءِ) 2- تحفة الڪرام - مير علي شير قانع ٺٽوي - 1768ع - 1181 ھ (فارسي) - سنڌي ترجمو - مخدوم امير علي 3- معيار سالڪان طريقت - مير علي شير قانع ٺٽوي - فارسي - 1787 - ترجمو - شيخ محمَّد حسن ٿريچاڻوي - 2010 4- سنڌ ۽ سنڌو ماٿري ۾ رهندڙ قومون - رچرڊ برٽن - 1871 5- احوال شاھ عبداللطيف ڀٽائي - مرزا قليچ بيگ (انگريزي 1877) (سنڌي 1897) 6- لطائف لطيفي - مير عبدالحسين سانگي (فارسي 1887) 7- شاھ تي تحقيق - ليلا رام وطڻ مل - 1889 8- مرغوب الاحباب - نظر علي بلوچ - 1945 9- شاھ سچل سامي - ڪلياڻ آڏواڻي - 1951 ۔10- Shah Latif Of Bhit مرتب - ڪريم بخش خالد - 1962 - (210 عرس تي ڇپيو) 11- پنج گنج - قادر بخش بيدل - (فارسي) - (سنڌي ترجمو - صوفي سبحان بخش -1977) 12- شاھ سچل سامي - مرتب : اي جي اتم - 1982 - ٻيو ڇاپو 1984 13- شاھ سچل ۽ خليفو قاسم - محمَّد حسين ڪاشف - 2012 14- لطيفي لهرون - (مضمون) - پروفيسر علي نواز جتوئي 🔸شاھ جي رسالي تي تحقيق 1- شاھاڻو شاھ - لعل چند امر ڏنو - 1914 2- مقدمہ لطيفي - ڊاڪٽر گربخشاڻي - 1923 3- لطيفي سير - ڀيرو مل آڏواڻي - 1928 4- شاھ جي رسالي جو رهبر عرف ککر ۾ کڙو - محمَّد عثمان ڏيپلائي 5- پيغام لطيف - جي ايم سيد - 1952 6- ڀٽ ڌڻي عرف فڪر لطيف - مولوي عبدالحيءُ - 1962 7- احوال شاھ عبداللطيف ڀٽائي - مرزا قليچ بيگ - 1972ع - 1392 ھ 8- شاھ لطيف جي شاعري - تنوير عباسي - 1976 9- شاھ ، سچل ، سامي - محمَّد ابراهيم جويو - 1978 10- لطيف جو پيغام - ميمڻ عبدالمجيد سنڌي - 1979 11- سنڌي ثقافت ۽ شاھ لطيف - ڊاڪٽر شاھنواز سوڍر - 1988 12- شاھ لطيف جي شاعريءَ ۾ علامت نگاري - ڊاڪٽر غلام النبي سڌايو - 1990 13- شاھ جي ٻولي - آفتاب ابڙو - 1990 14- شاھ جي شاعري ۾ عورت جو روپ - ڊاڪٽر فهميده حسين - 1993 15- ڀٽ جو گهوٽ - ڊاڪٽر بشير احمد شاد - 1993 16- عرفان لطيف - ڊاڪٽر بشير احمد شاد 17- پيھي منجھ پاتال - ڊاڪٽر بشير احمد شاد 18- شاھ لطيف ھر دور جو شاعر - ڊاڪٽر بشير احمد شاد 19- شاھ جون آکاڻيون - ڄيٺمل پرسرام گلراجاڻي - 1994 20- شاھ جي شاعري ۾ استعارا ۽ تشبيھ نگاري - ڊاڪٽر ام ڪلثوم - 2004 21- ڀٽائي جو مطالعو - ڊاڪٽر اسد جمال پلي - 2006 22- شاھ لطيف جي ٻولي جو تحقيقي جائزو - ج ع منگهاڻي - 2006 23- سوز وساز لطيف - حيدر علي - 2009 24- مون مطالع سپرين - اياز قادري 25- سنڌ جو شاھ - بدر ابڙو 26- ڀٽ جو شاھ - ايڇ ٽي سورلي - سنڌيڪار عطا محمَّد ڀنڀرو 27- لطيف جو پيغام - ڊاڪٽر ميمڻ عبدالمجيد سنڌي 28- فڪر لطيف - ڊاڪٽر ميمڻ عبدالمجيد سنڌي 29- لات جا لطيف جي - آغا سليم 30- اديون آءُ اڄاڻ - ڊاڪٽر فهميده حسين 31- لطيفي لات - ممتاز مرزا 32- موکي متارا - استاد لغاري 33- جھڙي سونهن سندياس - ڊاڪٽر محمَّد علي مانجهي 34- مون ۾ تون موجود - ڊاڪٽر محمَّد علي مانجهي 35- شاھ جي رسالي جي نباتات - پريتم پياسي 🔸شاھ لطيف جي رسالي جا ڪي ترجما 1- رسالہ شاہ عبداللطیف بھٹائی (اردو) - شيخ اياز - 1963 2- رسالہ شاہ عبداللطیف بھٹائی (اردو) - آغا سليم - 2000 3- کلام شاه عبداللطيف - (اردو - نثري ترجمو) - اياز قادري ۽ وقار احمد - 1993 ۔4- Shah Jo Risalo alias Ganj Latif - محمود يعقوب آغا شاھ - 1985 ۔5- Risalo of Shah Abdul Latif Bhitai Translated in Verses - پروفيسر آمنہ خميساڻي - 1994 ۔6- Risalo of Shah Abdul Latif Bhitai ايلسا قاضي (Selction) - 1965 ۔7- Selection From Risalo - جي الانا 8- السيد عبداللطيفرحمة اللہ عليه اشاعرالڪبير في ال باڪس ٽانڪڻ - (عربي) - ڊاڪٽر فضل رحيم سومرو - 1989 9- شاھ ڀٽائی دا رسالہ - (پنجابي) - ڪرتار سنگھ عرش وارو - 1996 سنڌي ٻولي جي شروعات 1) سنڌيءَ ۾ صرف ونحو (گرامر) تي پهرن ڪتاب 1850ع ۾ لکيو ويو. (2) انگريزن 1851ع ۾ حڪم نامو جاري ڪيو ته انگريز آفيسر لازمي طور تي سنڌي پڙهن. (3) سنڌ ۾ سنڌي ٻولي 1852ع ۾ فارسيءَ جي جاءِ ورتي. (4) سنڌي ٻوليءَ جي هاڻوڪي رسم الخط 1853ع کان آهي. (5) سنڌيءَ ۾ پهريون درسي ڪتاب 1853ع ۾ لکيو ويو. (6) سنڌيءَ ۾ پهريون قصو 1854ع سن ۾ ڇپيو. (7) سنڌيءَ ۾ مضمون نويسيءَ جي شروعات 1860ع ۾ ٿي. (8) سنڌيءَ ۾ قانون تي پهريون ڪتاب 1863ع ۾ لکيو ويو. (9) سنڌيءَ ۾ پهريون ناول 1868ع ۾ ڇپيو. (10) سنڌ جو پهريون نقشو 1870ع ۾ شايع ٿيو. (11) ڊاڪٽر ارنيسٽ ٽرمپ 1872ع ۾ سنڌي گرامر لکيو. (12) سيمور 1884ع ۾ سنڌي گرامر لکيو. (13) ديوان نارائڻ جڳن ناٿ وسناڻي 1892ع ۾ سنڌي گرامر لکيو. (14) ديوان ڏيارام وسومل مير چنداڻي 1904ع ۾ سنڌي گرامر لکيو. (15) سنڌيءَ ۾ آتم ڪهاڻي جي شروعات 1946ع کان ٿي آهي. انهيءَ طرز عمل تي پهريون ڀيرو فقير محمد سنڌي عمل پيرا آهي. اچو ته “پهريون“ هجڻ جي شرف حاصل ڪندڙ عامل و حامل کي شامل ڪريون، انهيءَ لاءِ اقتباسات جي معلومات پيش نظر رکجي ٿي؛ (1) سنڌي ادب جو پهريون دور سومرن جو دور کان آهي. (2) سنڌي نثر جو پهريون قصو سسئي پنهون آهي. (3) سنڌي نظم جو پهريون شاعر قاضي قاضن آهي. (4) سنڌي ۾ ترائيل جو پهريون شاعر نارائڻ شيام آهي. (5) سنڌيءَ ۾ غزل تي پهريون ڪتاب آخوند گل محمد جو آهي. (6) سنڌيءَ جي پهرين درسي ڪتاب “سنڌي ٻاراڻو” ڪتاب آهي. (7) سنڌي ٻوليءَ ۾ پهريون درسي ڪتاب ننديرام مير چنداڻي لکيو. (8) سنڌيءَ ۾ پهريون صاحب ديوان شاعر آخوند گل محمد هو. (9) سنڌيءَ ۾ لکيل پهرين اصلي آتم ڪهاڻي “سائو پن ۽ ڪارو پن“ آهي. (10) سنڌ ۾ باقاعده تعليمي ادارا سڀ کان پهرين يونانين قائم ڪيا. (11) شاهه جي رسالي جو پهريون انگريزيءَ ۾ ترجمو ڊاڪٽر سورلي ڪري ڇپايو. (12) سنڌ جي ذوالفقار علي ڀٽو کي برطانيه جي ڪنهن يونيورسٽيءَ ۾ بين الاقوامي قانون جو پهريون ايشيائي استاد مقرر ڪيو ويو. (13) سومرن جي دور جو پهريون شاعر پير صدر الدين شاهه هو. (14) سومرن جي دور ۾ پهرين شاعري گنان صنف کان شروع ٿي. (15) جديد سنڌي گيت جو پهريون شاعر صوفي نيڀراج آهي. (16) ارغونن ۽ ترخانن جي دور جو پهريون سنڌي شاعر شاهه عنايت رضوي هو. (17) لوگ (لوڪ) گيت تي پهريون ڪتاب ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ لکيو. (18) شاعريءَ جي صنف “هجو گوئي” جو پهريون مؤجد سيد ثابت علي شاهه هو. (19) شاعريءَ ۾ مدح جي صنف جو پهريون مؤجد جمن چارڻ هو. (20) سنڌي مرثيي جو پهريون بنياد سيد ثابت علي شاهه رکيو. انهيءَ اميد سان ته اڳين ڪتابن جيان هن ڪتاب کي به قدر جي نگاهه سان ڏسجوی

استاد کي ھڪ استاد ئي سمجھي سگھي ٿو.

 

استاد کي ھڪ استاد ئي سمجھي سگھي ٿو. #ذوالفقار_بھڻ 

****************************

استاد اھا مخلوق آھي جيڪا سموري دنيا ۾ موجود آھي.سندن ننڊڙيون ننڊڙيون خواھشون آھن تہ ٻار سبق ياد ڪري اچن .سندن شاگرد وڏن عھدن تي پھچن. سندن اسڪول جي بلڊنگ خوبصورت ، سموريون ضروري سھولتون ، خوشگوار ماحول ، جديد دور جي قائدانہ صلاحيتن وارو ھيڊ ماستر ، معاشري ۾ باوقار شھري ،۽ خاص طور تي ھمٿائندڙ سماجي رويا ھجن.

پاڪستاني معاشري خاص طور سنڌ ۾ حڪومتي استاد ٿيندي ئي ھڪ مشڪلاتن جي ڌٻڻ استاد جو آڌرڀاءُ ڪري ٿي ڪيئي سالن تائين پڪي ٿيڻ جي پريشاني ، پگھارن ، انڪريمينٽ ۽ ترقي لاء ڳريون رشوتون .درٻان ،منشي ۽ وڏين ميزن پٺيان ويٺل ڪو گھڻو ڪم نہ ھوندي بہ پاڻ کي مصروف ظاھر ڪندڙ راشي ۽ بداخلاق ڪامورن جا دڙڪا . ايتري قدر جو عمر جا 60 سال پورا ڪري نوڪري پوري ٿيڻ تي بہ ڪيترن ئي مھينن تائين ريٽائرمينٽ جي ڪاگزن جي پورائي لاء آفيسن جا چڪر ڪاٽڻ ھڪ استاد جو مقدر ٿيو پوي.

اھڙي طرح پرائيويٽ استاد جا تہ سور ئي ٻيڻا آھن جنتي تفصيلي ڳالھ ٻولھ ايندڙ ڏينھن ۾ ٿيندي.

سڌريل سماج ۾ ان پيشي سان لاڳاپيل فردن کي خاص اھميت ۽ نمايان مقام ڏنو وڃي ٿو. جنھن جا ڪيئي مثال ڏيئي سگجھن ٿا. امريڪا ، برطانيہ جاپان ،فرانس، ملائيشا، اٽلي سميت تمام ترقي يافتہ ملڪن ۾ استاد کي تمام گھڻي عزت ڏني وڃي ٿي. 

اشفاق احمد ھڪ ھنڌ لکيو تہ ؛ برطانيہ ۾ ٽريفڪ جي خلاف ورزي ڪرڻ تي مون تي جرمانو عائد ڪيو ويو، مان ڪن مصروفيتن سبب چالان جمع نہ ڪرائي سگھيس تہ مونکي ڪورٽ ۾ پيش ٿيڻو پيو. ڪمري عدالت ۾ مونکان جج معلوم ڪيو تہ مون چالن ڇونہ جمع ڪرايو آھي تہ مون کين چيو تہ مان ھڪ پروفيسر آھيان ۽ اڪثر مصروف رھندو آھيان انڪري چالان جمع نہ ڪرائي سگھيس تہ جج چيو The Teacher is in the court۽ پوءِ جج سميت سمورا ماڻھو احترامن اٿي بيٺا ان ڏينھن مان ان قوم جي ترقيءَ جو راز ڄاڻي ويس.

استاد ذھن ساز آھي ، استاد بادشاھ تہ ناھي پر بادشاھ گر ضرور آھي، انقلابي اڳواڻ آھي. ٻين جنگ عظيم ۾ ھٽلر کان پڇيو ويو تہ مسلسل جنگ جي نتيجي ۾ انجنيئر ،سائنسدان معيشتدان مطلب قيمتي مانہو مري رھيا آھن ڇاڪيو وڃي ؟ ان چيو تہ ٿي سگھي تہ پنھنجي استادن کي ڪٿي لڪائي محفوظ جڳھ تي رکو .اگر استاد موجود ھوندا تہ اھڙا قيمتي مانھو ٻيھر تيار ٿي پوندا .

استادن جي نفسيات کي ھڪ استاد ئي سمجھي سگھي ٿو گھڻي عرصي کان پوءِ سنڌ ۾ پھريون دفعو استادن جي واھر انھن جا جائز مطالبا بڌڻ ۽ حل ڪرڻ واريون خبرون اچي رھيون آھن. ھيءَ ھڪ خوش آئند ڳالھ آھي. اميد تہ استاد دشمن روين وارن ڪامورن کي پڻ پنھنجن ۾ تبديلي آڻڻي پوندي.

تعليم ئي قومن جو جياپو آھي. پروفيسر ذوالفقاربھڻ

تعليم ئي قومن جو جياپو آھي.  پروفيسر ذوالفقاربھڻ 

                         

ھڪ بين الاقوامي  يونيورسٽي جي داخل ٿيڻ واري مک دروازي تي لکيل ھڪ فڪر انگيز جملو تہ ؛

ڪنھن بہ قوم کي تباھ ڪرڻ لاءِ ايٽم بم ۽ پري تائين مار ڪرڻ وارن ميزائلن جي ضرورت ناھي  بلڪہ ان قوم جو نظام تعليم ڪيرائي ڇڏيو ۽ شاگردن کي امتحان ۾ نقل ڪرڻ جي اجازت ڏئي ڇڏيو، اھا قوم پاڻ ئي تباھ ٿي ويندي .اھڙي ناڪارا نظام تعليم مان نڪرڻ وارن ڊاڪٽرن جي ھٿان مريض مرندا رھندا، انجنيئرن جي ھٿان عمارتون تباھ ٿينديون، معيشت دانن  جي ھٿان دولت ضايع ٿي ويندي ، مذھبي رھنمائن جي ھٿان انسانيت تباھ ٿي ويندي،ججن جي ھٿان انصاف قتل ٿي ويندو، اھڙي طرح ان قوم مان نجات ملي ويندي.

ترقي يافتہ قومون گهڻو وقت پھريان کان آن لائين ۽ فاصلاتي نظام تعليم مان فائدو وٺي رھيون آھن. پاڪستان ۾ خاص طور سنڌجي  شھرن توڙي ٻھراڙي ۾ سھولتن جي اڻھوند ۽ سماجي تبديلين کي قبولڻ وارن روين جي   گھٽتائي سبب تعليم جو  گذريل ٻن سالن دوران ڪافي نقصان ٿيو.

سنڌ جا موجودھ تعليمي اڳواڻ سائين سردار شاھ ، اڪبر لغاري صاحب ۽ سيد خالد حيدر شاھ  قوم جا خيرخواھ  نظرياتي ۽ انقلابي اڳواڻ آھن ان ۾ ڪو شڪ ناھي . سياسي اختلاف باوجود سنڌ جي تعليمي نظام تي خاص توجھ ڏيندي جھڙي طرح سان بيمار تعليمي سرشتي کي بھتر ڪرڻ جون ڪوششون ٿي رھيون آھن ان جا تمام سٺا نتيجا نڪرڻ جي اميد ڪري سگھجي ٿي.

 

 

   تعليم کاتي سنڌ طرفان مستقل طور تعليمي ادارا کولڻ وارو فيصلو  ھڪ بھترين قدم آھي.

انڌايرا سدائين مقدر ۾ ڇو؟

بس-پنھنجي حصي جو ڏيئو ٻار

جڳ سمورو روشن ٿيندو

ذوالفقاربھڻ

 

ڪجھ تجويزون

تعليمي نصاب  متعلق چٽو موقف  ھڪ جرئت مندانہ فيصلو آھي.

Infrastructure     بنيادي ڊانچي تي توجھ ڏيڻ ۔

  پرائيويٽ تعليمي اداران کي  حڪومتي پاليسين تي عمل ڪرائڻ لاءِ عملي اپاءَ وٺڻ گہھرجن.

 Right Person on Right Place   تي عمل ڪندي نااھل ۽ راشي آفيسرن کي گھر ڀيڙو ڪرڻ گھرجي.

استادن کي پاڻ مرادو مققر وقت تي پروموشن ڏنا وڃن کين جائز حقن لاءِ روڊن تي نڪرڻ جي ضرورت نہ پوي ۽استادن کي نمايان ڪارڪردگي تي انعام ۽ ايورڊ ڏيڻ  گھرجن .

    Quality Education System جنھن ۾ استادن جي ڀرتي ۽ استادن جي سکيا کي  مرڪزي اھميت  ڏئي  پرائمري کان ڪاليج تائين جي استادن لاءِ Continues Professional Development (CPD) مستقل بنيادن تي استادن جي سکيا جو علاقائي ۽ بين الاقوامي سکيا جا بندوبست ڪيا وڃن..

 

سنڌ ۾ استادن جي سکيا

سموري دنيا وانگر پاڪستان ۾ بہ استادن جي سکيا 2 طريقن سان ٿي رھي آھي.

نوڪري کان پھريان Pre-Service

نوڪري دورانIn-service

سنڌ ۾ لڳ ڀڳ  50 سرڪاري  استادن جي تعليم جا ادارا ان کان علاوھ  يونيورسٽين ۾  ڊپارٽمينٽ ۽ ڪيترائي خانگي ۽ فاصلاتي تعليمي  ادارا  استادن جي تربيت لاء خدمتون سرانجام ڏئي رھيا آھن. جنھن بدلي ۾  competent &  Committed  استاد پيدا ٿيڻ گھرجن  شد سلسلي ۾ معلوم ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وڃي تہ ڪٿي ڪوتاھيون آھن جنھن ڪري معياري استاد نہ پيدا ٿي رھيا آھن.  ان  اھم  نقطي تي توجھ ڏيڻ جي سخت ضرورت آھي.

 

پنجاب جيان سنڌ ۾  ٽيچر ايجوڪيشن يونيورسٽي جو قيام ضروري آھي .

تعليمي ٽي وي چينل جو قيام

ايف ايم  ايجوڪيشن ريڊيو جو قيام

آخر ۾ سنڌ جي استادن کي پڻ ھٿ ٻڌي عرض آھي تہ ٻيلي  جنگي بنيادن تي وقت ضايع ڪرڻ بجاءِ قوم بچائڻي آھي تہ ان اھم فريضي ۾ ڪوتاھي نہ ڪيو.

 

استاد بخاري چواڻي ؛

جو  قُوم جِياري اُھو  جيئندو رھندو،

جُو عَام اُجاري سُو جيئندو  رِھندو.!

مُونکي تارِيخ  ء تَقدير ڏِني پَڪ آ.

جُو سِنڌ  سَنواري اُھو جيئندو رھندو...!

ھر ڏينھن عيد سعيد ٿي ويندو پر من اندرجو جانور ذبح ڪرـ

 عيد جون  مبارڪون

ھر ڏينھن عيد سعيد ٿي ويندو

پر من اندرجو جانور ذبح ڪرـ

#EidMubarakToAll 

Every day will become the day of Eid. Just slaughter your inner animal.

#zulfiqarbehan

 

عيد جون  مبارڪون
ھر ڏينھن عيد سعيد ٿي ويندو
پر من اندرجو جانور ذبح ڪرـ
#EidMubarakToAll
Every day will become the day of Eid. Just slaughter your inner animal.
#zulfiqarbehan, 

ڇو ٿي ڄڻيئي اھڙي ڌيئر امان... زينت صديقيء جو آواز

شاعري جون صنفون

 شعري اصطلاح ۽ شاعري جون صنفون

سهيڙ: سر عبدالحئي سومرو سنڌي

شعري اصطلاح ۽ شاعري جون صنفون

تعارف

شاعريءَ کي پنهنجو هڪ خاص علم ٿيندو آهي، جيڪو هر ملڪ ۽ ٻوليءَ جي مزاج مطابق ترتيب ڏنل هوندو آهي. اسان جي سنڌي شاعرن وٽ شاعري جي وزن جا عام طور تي ٻه سرشتا رائج آهن. هڪ آهي عربي فارسي ” علم عروض“ ۽ ٻيو آهي هندي ” ڇندو ديا“ ۽ موسيقيءَ جو وزن.

هر ٻوليءَ جي لفظي ۽ صوتي جوڙ جڪ جون تقاضائون ئي شاعر کي مجبور ڪنديون آهن ته هو شعر جو ڪهڙو علم ۽ قاعدو پنهنجي شاعريءَ لاءِ استعمال ڪري. اسان سنڌي شاعريءَ جو مطالعو ڪنداسين ته معلوم ٿيندو ته اها هندي ڇند توڙي فارسي علم عروض، ٻنهي تي رچي وئي آهي ۽ اڄ به رچي وڃي ٿي. اسان هتي شعري اصطلاحن ۽ شاعري جي ڪجھه صنفن جو ذڪر ڪنداسين.

 

عروض

هيءُ هڪ اهڙي قسم جو علم آهي جنهن کي سمجھڻ سان موزون شاعري ڪري سگھجي ٿي. ڇاڪاڻ ته هن علم کي سمجھڻ سان بحر ۽ وزن جي خبر پوي ٿي. عروض معنى “بلندي” . شاعريءَ جي هن نموني جي ابتدا عرب جي سر زمين کان شروع ٿي. هن جو موجد مڪي شريف جو خليل ابن احمد هو. جنهن شاعري لاءِ ڪجهه اصول ۽ قانون ٺاهيا. ڪن ماڻهن جو چوڻ آهي ته عرب پنهنجي خيمي کي جيڪا وچين ڪاٺي ڏيندا آهن، جنهن تي سڄو بار هوندو آهي ان کي عروض چيو ويندو آهي. سنڌ ۾ اهڙي شاعري عربن جي اچڻ کانپوءِ تڏهن رائج ٿي جڏهن سنڌ ۾ عربي ٻولي لازمي ڪئي وئي. اهڙي طرح سنڌ جي شاعرن عربيءَ جو اثر وٺندي سنڌي شاعري پڻ عروضي قانون موجب ڪرڻ لڳا

 

قافيو:

قافيو انهن عربي ٻوليءَ جو لفظ آهي جيڪو ”قُفا“ مان ورتل آهي، جنهن جو مطلب آهي ته ”پٺيان هلڻ“. قافيه وارا الفاظ آواز ۾ هڪ جهڙا هوندا آهن، پر سندن تلفظ مختلف هوندو آهي.

مثال:

چاهت کان انڪاري ماڻهو

جذبن تي بمبــــــاري ماڻهو

ديس ۾ وڪڻي ايندا آهن،

اهڙا ڀي واپــــــــاري ماڻهو.

مٿئين مثال ۾ انڪاري، بمباري ۽ واپاري قافيا آهن.

 

رديف:

رديف جي معنى آهي “ٻيلهه سوار ٿيڻ يا جوڙيوال ٿيڻ”. اصلاحي معنى ۾ اهو لفظ جيڪو بند جي آخر ۾ ساڳيو ورجايو ويندو آهي.

مثال: 

شهر شهر تنهنجي جون گھٽيون وسرن نٿيون،

۽ ڀت تي ٻريل بتـــــــــــــــيون وســـــــــــــرن نٿيون،

مون گھڻـــــــــــــــي ئي ڪوشش ڪئي آهي مگر،

تو لکــــــــــــــــيون جيڪي چٺيون وسرن نٿـــيون.

مٿئين مثال ۾ ”وسرن نٿيون“ رديف آهي.

 

مطلع:

هي لفظ عربي زبان جي فعل اطلع مان ورتل آهي، جنهن کي لغوي معنى آهي “ظاهرٿيڻ”. اصطلاحي زبان ۾ هر نظمي صنف جي شروعاتي ٻن سٽن کي مطلع چئبو آهي.

 

مقطع:

هي لفظ قطع مان ورتل آهي جنهن جي معنى آهي “پورو ٿيڻ”. اصطلاحي معنى ۾ شعر جي هر صنف جي آخري سٽن کي مقطع چئبو آهي. اڪثر شاعر پنهنجو تخلص استعمال ڪندو آهي.

 

وزن:

عروضي شاعري جو خاص جزو جنهن جي موجب هر سٽ کي پوري ماپ سان لکيو ويندو آهي.

 

بحر:

بحر جي معنى آهي “ سمنڊ”. شاعري ۾ بحر سمنڊ جي وسعت جهڙو ڪم ڏئي ٿي. هي. اصطلاحي معنى موجب هي اهو ماپو آهي، جنهن جي ذريعي شعر جو وزن پورو بيهاريو ويندو آهي.

 

تجنيس تام:

تام معنى “پورو”. ڪلام ۾ ٻه يا ٻن کان وڌيڪ لفظ اهڙا اچن جن جو لکڻ پڙهڻ هڪجهڙو هجي پر معنى مختلف هجي.

مثال:

جتن ڪر جتن جو، آيا ڪــــــــي ايندا،

وٺي پنــهون پاڻ سان وٽان تو ويندا،

دم نه دميندا، سدا ويندا ساڻيهه ڏي،

1 . جتن: ڪوشش ڪرڻ، پاڻ پتوڙڻ، 2. جتن: جت ذات

 

تجنيس ناقص:

هن کي ” تجنيس معرف “ پڻ چئبو آهي. هن جي صورت به تجنيس تام جهڙي هوندي آهي. پر اچار ۾ زبر يا زير وغيره جو فرق هوندو آهي.

مثال:

وَرَ ۾ ڪونهي وَرُ،

ڏيرن وڏو وَرُ ڪيو.

1 . وَرَ : مڙس 2. وَرُ: وڪڙ (خرابي) 3. وَرُ : وڪڙُ

 

تجنيس مرڪب:

شعر ۾ هڪ مرڪب ۽ ٻئي مفرد لفظ کي ڳنڍيل معنى ۾ پيش ڪرڻ واري صنف کي تجنيس مرڪب چئبو آهي

جا هڙ اندر جي، سا هڙ ڏني ساهه کـــــــــــي،

سا هڙ ڇڙي نه ساهه جي سا هڙ ســـاهڙ ري

سا هڙ ميڙ سميع ته سا هڙ ڇڏي ساهه جي.

 

مثنوي:

لفظ مثنوي “تشنيه” مان ورتل آهي جنهن جي معنى آهي “ٻه” يا “جوڙو”. اصطلاحي معنى ۾ بيتن جي ان طويل سلسلي کي مثنوي چئجي ٿو جنهن ۾ ڪا ڪهاڻي، واقعو يا داستان، بيان ٿيل هجي. مثنوي ۾ لاتعداد بيت هوندا آهن. هر هڪ بيت ٻن مصرعن تي مشتمل هوندو آهي. ٻئي مصرعون پاڻ ۾ هم قافيه هونديون آهن. هر هڪ بيت جو رديف ۽ قافيو الڳ هوندو آهي. پر ڪهاڻي ايئن تسلسل سان هوندي آهي. جيئن زنجير جون ڪڙيون پاڻ ۾ مليل هونديون آهن.

مثال:

محمد هر دو عالم جو شهنشاهه،

محمد راز ربــــــــــــــاني جو آگاهه،

محمد صاحبِ لــــــــــــــــولاڪ آهي،

محمد مالــــــــــڪ افــــــــلاڪ آهي.

 

مثمن:

مثمن عربي ٻوليءَ جو لفظ آهي جنهن جي معنى آهي “ اٺ سٽون”. سٽاءَ جي لحاظ کان شروعاتي ڇهه سٽون پاڻ ۾ هم قافيه هجن ٿيون ۽ آخري ٻه سٽون وراڻي جو پوئلڳ هجن ٿيون. هن ۾ قومي، اخلاقي ۽ عشقيه انداز بيان ٿيل آهي.

مثال:

سدا جي ذات ظاهر ڪندو اســــــــــرار مان آهـــــــــــــيان،

جي غفلت ۾ رهن تن کي ڪندو هوشيار مان آهيان،

نشو سڀ ننڊ جو ناهي ڪندو بيــــــــــــــــدار مان آهيان،

رهي جو سست تنهن کان سدا بيزار مـــــــــــــان آهيان،

رکي محبت جيڪو دل انهيءَ جو يار مان آهــــــــــيان،

سندس نور ايمان کي ڪندو نــــــــــــــــروار مان آهيان،

ڪڍي نقاش فطرت منهنجي ڇا تصويــــــــر اي شاعر،

ڏسي تصوير سان ڪو نظم ڪر تحـــــــــرير اي شاعر

 

مسدس:

هي پڻ عربي ٻوليءَ جو لفظ آهي جنهن جي معنى آهي “ڇهه ڪنڊو”. علم عروض جي قاعدن موجب هي شاعري جي اها صنف آهي جيڪا ڇهن سٽن تي مشتمل هجي.عام طور تي سندس جوڙ جڪ شروعاتي چار سٽون پاڻ م هم قافيه ۽ پويون ٻه سٽون پاڻ ۾ هم قافيه هجڻ لازمي آهن. هن ۾ هر قسم جا مضمون شامل هجن ٿا. جيئن وطن جي حب، قومي اصلاحي ۽ اخلاقي مضمون وغيره. 

مثال:

اسان انسان اڄ بلڪل صفا مٽجي چڪــــــــــــــــا آهيون،

حرس و حوس جي ديو کان لٽـــــــــــــــــجي چڪا آهيون،

تعصب قوميت جي قيـــــــــــــد کان ڪٽجي چڪا آهيون،

سبب هي آهي شريعت کان جڏهن هٽجي چڪا آهيون،

تڏهن ڪـــــــــــــينو اسان ۾ تــــــــــــڏهن دل ۾ ڪدورت آ،

خدا جي نيــــــــــڪ بندن جي زمـــــــــــــــاني ۾ ضرورت آ.

 

فصاحت:

اهو ڪلام جنهن ۾ اهڙا لفظ ڪم آيل هجن جو انهن جي اُچار سان زبان ۾ ڪنهن به قسم جي اٽڪ محسوس نه ٿئي، تنهن کي فصيح ڪلام چئبو آهي. اهو نمونو نه فقط ڪڏهن ڪڏهن پر هميشه شاعر جي ڪلام ۾ ازتيار ڪيل هجي. پر اهو جيڪڏهن نمونو ڪڏهن ڪڏهن اختيار ڪيل هوندو ته ان ڪلام کي فصيح ڪلام نه چئبو.

 

بلاغت:

هن مان مراد شاعر جو ڪلام وقت ۽ حال جي مطابق هجي. انسان ۾ قسمين قسمين جذبا پيدا ٿين ٿا. ڪڏهن غم واري ڪيفيت آهي ته ڪڏهن خوشي واري، ڪڏهن مستي ۽ مدهوشي وارا جذبا ته ڪڏهن عشق ۽ محبت جا، ڪڏهن ڪاوڙ ڪڏهن کل، ڪڏهن بيقراري. شاعر انهن سڀني ڪيفيتن کي اهڙي صفائي ۽ چٽائيءَ سان مختصر پر معنى خيز لفظن ۾ بيان ڪري جو پڙهندڙن ۽ ٻڌندڙن جو ڌيان ان طرف ٿي وڃي.

 

سلاست:

سلاست مان مراد شاعر جي ڪلام ۾ اهڙا لفظ ڪم آيل هجن جيڪي روزانو استعمال ٿيندا هجن. شاعر استعارا، تشبيهون ۽ ٻيون ڪلامي صنفون اهڙيون ساديون استعمال ڪري جو ماڻهو يڪدم سمجھي وڃن ۽ پنهنجي قابليت آهر لطف حاصل ڪري سگھن ۽ ان ڪلام جي سلاست ۽ سادگي ڏسي ماڻهو پاڻ چوڻ لڳي ته اهڙي شاعري آئون به ڪري سگھان ٿو.

 

جدت:

جدت جو مطلب اهو آهي ته شاعر پنهنجي ڪلام ۾ نواڻ آڻي. اهڙي مضمون تي شاعري نه ڪري جنهن تي اڳ ۾ ئي ڪنهن شاعر طبع آزمائي ڪئي هجي يا ڪنهن طبع آزمائي ڪئي به هجي ته ان کي اهڙي نموني ادا ڪري جو ايئن محسوس نه ٿئي ته ڪٿان ڪو نقل ڪيو اٿس. شاعر پنهنجو مطلب اهڙن نون طريقن سان بيان ڪري جو پڙهندڙن جو ڌيان ٽٽي نه سگھي. سندس لفظن ۽ جملن جو اهڙو اثر هجي جو ڀانئجي ته اهي لفظ ۽ جملا سندس اندر مان اڌما ڏئي نڪتا آهن.

 

گنان:

گنان لفظ سنسڪرت جي لفظ “گيان” مان ورتل آهي جنهن جي معنى ڄاڻ ۽ علم آهي. ٻين لفظن ۾ اهو علم جو عبادت، رياضت جي نتيجي ۾ حاصل ٿئي. اصطلاحي معنى ۾ گنان شعر جو اهو قسم آهي جنهن ۾ اسماعيلي مبلغن ماڻهن کي تعليم ڏني.

سومرن جي دور حڪومت ۾ اسلام جي جدا جدا فرقن جا داعي سڄي ملڪ ۾ پکڙجي ويا . جن ۾ اسماعيلي فرقي جا مبلغ به هئا، جن ۾ سيد نور الدين، پوءِ شمس الدين ، پوءِ پير شهاب الدين ۽ سندس فرزند پير صدرالدين 1201ع ۾ سنڌ ۾ آيا. هنن سنڌي ٻولي سکي ماڻهن کي اسلامي اصول سمجھائڻ لاءِ گنان لکيا. 

فني سٽاءَ جي لحاظ کان گنان مسلسل ڊگھا نظم به آهن ته ننڍا به آهن.

اٿي الله گهرين نه بندا،تون ستين سڄي رات،

نــــــــڪا جوڙي جيوت جي، نڪـــــــو ثمر ساٿ

هن بند ۾ پير صدرالدين الله جي بندگي ڪرڻ جي نصيحت ڪئي آهي. مضمون جي لحاظ کان گنان ۾ مذهبي تعليم، امامت، روحانيت، اخلاقيات، فنا جا، بقا جا مسئلا بيان ڪيل آهن.

 

علم بديع:

علم بديع عربي ٻوليءَ جو لفظ آهي جنهن جي لغوي معنى آهي “نئين ايجاد”. اصطلاحي زبان ۾ سنڌي طرز تحرير (نظم ۽ نثر) کي پرڪشش ،خوبصورت، دلڪش، رنگين ۽ پر اثر بنائڻ لاءِ معناعن مان نهايت ڪاريگريءَ کان ڪم وٺڻ کي علم بديع چئبو آهي.

 

بيت:

بيت سنڌي شاعري جي قديم ۽ مقبول صنف آهي. سنڌي شاعري ۾ بيت سڀ کان اول ڳاهه جي صورت ۾ ملن ٿا. اهي، قصن، ڪهاڻين ۽ رومانوي داستانن جي وچ ۾ ملن ٿا. جن جي شروعات سومرن جي دورِ حڪومت ۾ ٿي.

ابتدائي زماني ۾ بيت ٻن سٽن تي مشتمل هئا. 

اکر پڙهه الف جو، ٻيا ورق سڀ وسار،

اندر تون اجار، پنا پڙهنــــــــدين ڪيترا.

پر اڳتي هلي ٽن چئن سٽن وارا بيت پڻ ٺهڻ لڳا، جيئن شيخ اياز جو هي بيت آهي.

آيو آڌيءَ رات جو، پريــــنءَ جو پڙ لاءُ،

چڪڻ لڳو چنڊ جو، گھرو گھرو گھاءُ

صدين جو سوداءُ، جاڳي اٿيو جيءَ ۾.

شاعري جي هن خوبصورت ۽ قديم صنف جا شاعر قاضي قادن، شاهه ڪريم، لطف الله قادري، شاهه لطيف، سچل سرمست ۽ شيخ اياز جهڙا ملن ٿا. 

موجوده دور ۾ بيت کي نئون رنگ ڏنو ويو آهي. بيت ۾ تاريخي ۽ مقامي واقعا ، سياسي، معاشي حالتون بيان ٿيل آهن. انهن شاعرن ۾ استاد بخاري، راشد مورائي، ادل سومرو، تاجل بيوس، مخدوم امين فهيم وغيره شامل آهن.

 

ڪافي:

ڪافي عربي ٻوليءَ جي لفظ ”ڪفى“ مان نڪتل آهي جنهن جي معنى آهي ”پورو هجڻ“.

سنڌي شاعري جي مشهور۽ عام صنف ”ڪافي“ آهي. سنڌ ۾ ڪافي جي شروعات ڪڏهن ٿي، ان لاءِ مختلف رايا ملن ٿا.

ڪن محققن جو خيال آهي ته ڪافي تمام قديم صنف آهي پر اهو اڻ تصديق نظريو آهي. 10 صدي هجريءَ ۾ ڪافي جي موجودگي جي ثابتي ملي ٿي. هن وقت تائين جيڪا تحقيق ٿي آهي ان مطابق ٻه نظريا سامهون آيا آهن. ڪي محقق چون ٿا ته ڪافي ۽ وائي هڪ ئي صنف آهي. ته ڪي چون ٿا ته هي ٻئي الڳ صنفون آهن. هڪ عالم جو رايو آهي ته لفظ ڪافي جي مادي اشتقاق ”ڪفو“ آهي. جنهن جي معنى ”ساهمي جا ٻئي پڙ برابر“. ان ڪري اصلاحي معنى ۾ اهو نظم جنهن ۾ هر مصرع جون حرڪات، سڪنات ۽ وزن هڪجيترو ۽ هم وزن هوندو آهي

.

جيئن ته هي ديسي شاعريءَ جي صنف آهي ان ۾ رسم رواج، عشق، محبت، صدا، التجا، وڇوڙي جو ورلاپ ۽ درد جون دانهو. وغيره جهڙا موضوع اچي وڃن ٿا. شاهه نصير، خوش خير محمد، بيڪس، غلام شاهه راشدي، سچل سرمست، بيدل فقير، خليل لاشاري ۽ مصري شاهه وغيره ڪافيءَ جا شاعر آهن.

بيدل جي ڪافيءَ جو نمونو:

جو ئــــــــــــــي آهيان سو ئي آهـــــــــــيان، ڀول نه ڪـــــــــــو ڀائيان،

1 . ويس لبيس دين ڪفر جا، ڪي ئي لاهيان، ڪي ئي پايان،

2. مومـــــــــــل واري ويس ورن ۾، گھــــــــــــوٽ هزارين گھايا،

3. هن مــــــــظــــــــــهر ۾ ڪاڻ بهاني، بيـــــــــــــــــدل نانءَ سڏايان.

 

وائي:

وائي لفظ پراڪرت جي “وايا” ۽ سنسڪرت جي لفظ “وارتا” مان جڙي آهي. ٻنهي جي معنى آهي ”ڳالهه“. ڪن محققن ان کي ڪافي به سڏيو آهي. 

وائي جا بند گھڻو ڪري هڪ مصرع تي مشتمل ٿين ٿا. شاهه لطيف رحه ۽ شاهه عنايت وائي ۾ ڏيڍ مصرح به آندي آهي. ٿل کان پوءِ جيڪا به سٽ اچي ٿي، ان کانپوءِ واري آيل اڌ سٽ سڄي وائي ۾ ورجايل هوندي آهي.

جيئن:

آءٌ ٻارو چل اچ، پنهل ڄام پـــــــــــــــــــرچ،

موٽ وڇوڙو ٿو ماري.

قولن ڪوڙي آهيان، صاحب وڻي سچ،

پسن جنهن پناري..................................

موٽ وڇوڙو ٿو ماري.

ڪن محققن جو خيال آهي ته وائي شاهه لطيف جي ايجاد ڪيل صنف آهي. انهيءَ دور ۾ شاهه عنايت، روحل فقير، سچل سرمست ۽ بيدل جون وايون مشهور ٿيون. جڏهن ته جديد دور ۾ تنوير عباسي، نياز همايوني، شيخ اياز ۽ امداد حسيني جون وايون مشهور آهن.

 

تخلص:

خاص قسم جو نالو يا لقب جيڪو هڪ شاعر شاعري جي دنيا ۾ پنهنجي لکيل نظم عوام ۾ ڄاڻائي. هي عام طور تي مقطع ۾ لکيو ويندو آهي.

مثال طور: عبداللطيف، اياز، سانگي، اداسي وغيره

 

غزل:

غزل عربي ٻولي جو لفظ آهي جنهن جي لغوي معنى آهي ”عورت جي حسن جي تعريف ڪرڻ“. اصطلاحي معنى ۾ غزل شعرن جي ان مجموعي کي چئبو آهي، جنهن ۾ محبوب جي حسن ۽ رعنائي، آرائش ۽ زيبائش جو ذڪر ڪيو ويندو آهي. موجوده دور ۾ هر قسم جو مَضمون غزل ۾ آندو وڃي ٿو. محبوب جو حسن، اخلاقي، تهذيبي، معاشي ۽ معاشرتي مضمون غزل جي زينت بنجن ٿا.

فني سٽاء جي لحاظ کان غزل ۾ گھٽ ۾ گھٽ پنج ۽ وڌ ۾ وڌ ٻارهن شعر هوندا آهن. غزل جي پهرين شعر کي “مطلع” ۽ آخري شعر کي “مقطع” چئبو آهي. مطلع جون ٻئي مصرحون پاڻ ۾ هم قافيه هونديون آهن. باقي ٻين شعرن جون مصرعون پهرين شعر سان هم قافيه ٿينديون آهن.

سنڌي غزل جو پهريون شاعر نور محمّد خسته هو. جيڪو ڪلهوڙن جي دور جو شاعر آهي.پر ٽالپرن جي دور ۾ غزل جي صنف ترقي ڪئي. خود ڪيترائي ٽالپر حڪمران شاعر هئا. اعلى درجي جو شاعر سچل سرمست رحه ملي ٿو. جنهن ”ديوان آشڪار“ فارسي غزل لکيا. ان سان گڏ سنڌي غزل پڻ ملن ٿا.

 

اشتقاق:

اشتقاق لفظ ”شق“ مان نڪتل آهي، جنهن جي معنى آهي”چيرڻ“

ڪنهن به لفظ جو بنياد ظاهر ڪرڻ کي اشتقاق چئبو آهي.

 

نظم:

هي عربي ٻوليءَ جو لفظ آهي هن جي معنى آهي ”ضابطو ۽ پابندي“.

 

منظر نگاري:

هيءَ شاعريءَ جي فن جي هڪ خاص صنف آهي. هن ۾ شعر ڪنهن حقيقت يا واقعي جي نظاري جي ماحول پٽاندر فطري طور بيان ڪري ته ان کي منظر نگاري چئبو آهي.

 

مصرع:

هي عربي ٻوليءَ جو لفظ آهي جنهن جي معنى آهي ”دروازي جو طاق“. ڪنهن به شعر جي هڪڙي سٽ کي مصرع چئبو آهي.

 

نثر:

سنڌي ٻوليءَ ۾ ادب جو ٻيو قسم نثر آهي. انجو مطلب آهي ته نظم کان علاوه باقي روانيءَ ۾ ڳالهائڻ ۽ لکن وارو ادب ، اسان جيڪي ڳالهه ٻولهه يا لکپڙهه ڪريون ٿا، انهيءَ کي نثر چئبو آهي.

نثر ٻن قسمن جو هوندو آهي.

(1) سادو نثر (2) اوچو نثر

 

ڏوهيڙو (دوهو) :

سنڌي شاعريءَ جو هڪ قديم فن آهي. ڏوهيڙو اهڙي شعر کي چوندا آهن جنهن ۾ علم عروض موجب رديف ۽ قافيه جي پابنديءَ جي بندش نه آهي. البته وزن جو لحاظ رکڻ ضروري آهي.

مثال:

ساري رات سبحان، جاڳي جن يــــــاد ڪيو،

تنهن جي عبداللطيف چئي مٽيءَ لڌو مان،

ڪوڙئين ڪن سلام، آڳ اچيـــــــو ان جي.

جي پڇڻا سي نه منجھڻا، جي پڇن سي ويرَ،

جو لکن منجھ مائروئن سو مکڻ منجھ کير.

 

تصوف:

هي صوفي فقيرن جو طريقو آهي، هن کي عربي ۾ ”وحدت الوجود“ ، هنديءَ ۾ ”وحدانيت“ ، فارسيءَ ۾ ”همه اوست“ سنڌيءَ ۾ ”سڀ ۾ سائين“ چئبو آهي. صوفي بزرگن کي هر شيءِ ۽ هر هنڌ محبوب حقيقي جو جلوو پسڻ ۾ ايندو آهي. سندن هر فعل ۽ هر عمل ۾ قدرت جو ڪرشمو ڪار فرما نظر ايندو آهي. شاهه لطيف، سچل، سامي صوفي شاعر ٿي گذريا آهن.

 

مناجات:

هيءَ شعر جي اها صنف آهي جا گھڻو ڪري ٻن سٽن تي مشتمل هوندي آهي۽ ٻئي سٽون پاڻ ۾ هم قافيه هونديون آهن. مناجات ۾ خالقِ اڪبر کان نهايت عجز ۽ انڪساريءَ سان دعا گھريل هوندي آهي. هن ۾ سوءِ ان جي (دعا) ٻيو ڪو به موضوع استعمال نٿو ڪري سگھجي.💝💝💝

سال جي آخري لکڻي..........#ذوالفقار_بھڻ

 سال جي آخري لکڻي..........#ذوالفقار_بھڻ

آخرڪار ان نتيجي تي پھتس تہ مونکي لکڻ گھرجي.لکڻ زندگي آھي زندھ ماڻھو ئي لکندا آھن.نظم ھجي يا نثر پر لکڻ گھرجي.ھا لکڻ بامقصد ھوندو آھي بي مقصد بہ ھوندو آھي..ھر ليکڪ اديب نہ ھوندو آھي ۽ ھر اديب ليکڪ نہ ھوندو آھي.زرد ۽ لفافي صحافت کان ويندي درباري ۽ اخباري قوي ڪلا جي عرش تي عرش تان زميني تماشا ڏسندڙ تخليڪقار فن جو مداح ۽فنڪار پنھنجي پنھنجي حصي جو ڪم ڪري رھيا آھن.

منھنجون بي ترتيب لکڻيون ضروري ناھي تہ اوھان پڙھو ۽ اھو بہ ڪو ضروري ناھي تہ منھنجي لکڻي اوھان کي وڻي ۽ ائين بہ ناھي تہ جيڪر اوھان مونکي نہ پڙھيو تہ ڪو اوھان ھڪ سٺي لکڻي کي پڙھڻ کان محروم رھجي ويندا.فن ۽ فڪر جي اُڏام ضروري ناھي تہ ھرڪوئي سمجھي سگھي.

ضروري ناھي جو ھر ليکڪ شيڪسپيئر،ٽالسٽائي،خليل جبران،ڪارل مارڪس،نٽشي گورکي .نام چومسڪي ۽ ارونڌتي راءِ ھجي.اھو بہ ضروروي ناھي ھر دور ۾ڪانٽ،جون لوڪي۽ سرتري ھجي.اھو بہ ضروروي ناھي تہ ھر دور ۾ ماسلو، لووين،فرئڊ ۽ اقبال جھڙو فلاسافر پيدا ٿئي.. ھا اھو بہ ضروري ناھي تہ ھر شاعر ۾ ڪيٽ ،رومي ۽ لطيف سرڪار ھجي.

پر ھڪ ڳالھ ضرور چوندس تہ جيڪر لکڻ جو ڏانءُ اچي ٿو تہ ضرور لکڻ گھرجي.

انڌيرا سدائين مقدر ۾ ڇو؟

پنھنجي حصي جو ڏيئو ٻار

جڳ سمورو روشن ٿيندو.

ذوالفقاربھڻ

2020 سال پنھنجي نوعيت جو ھڪ منفرد سال رھيو. جنھن زندگي جي سمورن شعبن کي يڪسر تبديل ۽ تحليل ڪري ڇڏيو.، ميل ميلاپ کان ڪاروبار تائين،رشتن ناتن کان ريتن رسمن تائين مطلب موسمياتي، تعليمي ،صنعتي،تجارتي، سياسي ۽ سماجي تبديليون بہ آيون.

ڪڏھن ڏينھن وڏا تہ راتيون ننڊيون، ڪڏھن راتيون وڏيون تہ ڏينھن ننڊا،گرميون،سرديون،بارشون ،بھارون،سرءُ،گلن جوٽڙڻ۽ ڇڻڻ،ھڪ نسل جي پڄاڻي ۽ نئين نسل جو اچڻ،ھوائن جو سرگوشيون، آبشارن جي موسيقي،پکين جو لاتيون،ٻارن جا ٽھڪ زندگي پوءِ بہ روان دوان آھي. سارين جو نسرڻ،گلن تي ماڪ،پھاڙن تي سائي چادر، واريءَ واريون ھوائون،پينگھن تي ٻارن جو جهولڻ،دوشيزائن جون جھومريون، خوشيون ، مرڪون ، گيچ ، واعدا ، وفائون ،عشق جون،وفا جون،ظلم جون،روئن جون، کلڻ جون،قبائليجھيڙا،جرڳا،ٿاڻا،عدالتي،رياستي،زميني اَقائن جا بي رحماڻا فيصلا،ڪاروڪاري،سڱ بھا،ڏاڊ ۽ ھانُ ڏاريندڙ واقعا ۽ حادثا،مقابلا ھڪ ٻئي کي ھيٺاھون ڏيکارڻ،ڪي پيدل تہ ڪي بن ۽ چار ڦيٿن تي تي ڪي ھوائي سوارين ۾ مڳن رھيا.ڪي ڦٽ پاٿ تہ ڪي ھڪ ڪمري ۽ ڪي محلن ۽ محلاتن ۾ بہ بي آرامي رھيا..

مطلب وڏا وڏا طاقتور ترمپ ۽ خليفا ۽ بادشاھ پڻ تبديلين آڏو بي وس نظر آيا.ڪي ڏاڊا ۽ طاقتور امير مال ملڪيت ھجڻ باوجود پاڻ ۽ پنھنجن پيارن کي بچائي نہ سگھيا.. ڪنھن جا رت سفيد ٿيا تہ ڪنھنجا وار سفيد ٿيا پوءِ بہ زندگي راون دوان. آھي..

#ZulfiqarBehan

#zulfiqar_behan

ڪراڇي.

221You, Detrc Karachi, Indira Poonawala II and 218 others

98 comments

3 shares

Love

Comment

Share